Universiteti i Prishtinës
Fakulteti i Filologjisë
Lënda: Dialektologji
Lëndë obligative. Niveli bachelor.
Viti i III i studimeve. Semestri V
Numri i orëve në javë: 3 + 2
Kodi ose shifra e lëndës:
Vlera në kredi ECTS : 5
Koha/lokacioni: E enjte: 10:00 -12:15.
Salla nr. 88.
Mësimdhënësi i kursit: Prof. ass. dr. Haki Hysenaj
Detaje kontaktuese: Zyra nr. 131. Telefoni: 044-125-005. e-mail: h_hysenaj@hotmail.com.
Konsultime me studentë: të mërkurën nga 10:00-12:00 dhe të enjten nga 12:15-13:00.
Qëllimet e kursit: Në lëndën “Dialektologji” studentët do të përvetësojnë njohuri për shqipen dialektore, sistemet e saj, dialektet, nëndialektet, grupet e të folmeve dhe njohuri te caktuara për të folme të veçanta.
Në pjesën e parë të këtij kursi studentëve do t’u shpjegohet historiku i lëndës së dialektologjisë, metodat e studimit të saj, përvojat e të tjerëve në këto studime, ndërsa në pjesën e dytë studentëve do t’u flitet për shtrirjen e shqipes brenda kufijve natyrorë, si dhe për shqipen dialektore që flitet në ngulimet e hershme shqiptare në Greqi, Itali, Bullgari, Ukrainë dhe në Zarë të Kroacisë.
Lënda e Dialektologjisë cilësohet si lëndë e rëndësishme për mësimin e fonetikës, morfologjisë, sintaksës dhe semiologjisë e frazeologjisë së gjuhës. Në të njëjtën kohë kjo lëndë sot bëhet edhe më e rëndësishme pasi qe liberalizimi i sistemit dhe i shoqërisë ka nxitur tash e dy decenie debate për mënyrën e formimit të standardit. Këto debate kanë vënë në qarkullim institucionet që të rishikojnë atë, natyrisht duke e ruajtur gjithnjë strukturën e tij, por duke synuar që e njëjta të përmirësohet dhe të bëhet e tillë që folësit e saj ta ndiejnë për të veten dhe të ndihen komod gjatë përdorimit.
Prurjet nga dialektet në standardin e sotëm janë më se evidente, prandaj në këtë kurs do të flitet edhe për raportet gjuhë standarde-dialekte.
Rezultatet e pritura të nxënies:
Pas përfundimit të këtij kursi studentët do të jenë në gjendje:
- Të identifikojnë dhe të mbledhin material dialektor me ndihmën e metodave tashmë të zbatueshme në këtë disiplinë gjuhësore.
- Do të aftësohen që të identifikojnë materialet gjuhësore sipas përkatësisë së tyre dialektore.
- Do të aftësohen të bëjnë krahasime midis dialekteve, nëndialekteve dhe të folmeve të shqipes.
- Do të jenë në gjendje që të kthejnë tekste të ndryshme nga gjuha dialektore në gjuhën standarde.
- Do të aftësohen të identifikojnë të folurit e njerëzve dhe prejardhjen e tyre regjionale varësisht nga gjuha që përdorin.
- Do të aftësohen që përmes kësaj lënde të marrin njohuri edhe për etnolinguistikën dhe etnologjinë.
- Do të aftësohen për të dalluar trajtat dialektore nga ato të standardit, aftësim ky që do t’u ndihmojë në përvetësimin sa më të mirë të standardit të shqipes.
Metodologjia e mësimdhënies: Ligjërata, ushtrime, diskutime, punë në terren, punime seminari, prezantime.
Literatura bazë: Jorgji Gjinari-Gjovalin Shkurtaj, Dialektologjia, Tiranë, 2003; Agnia Desnickaja, Gjuha shqipe dhe dialektet e saj, Prishtinë, 1973.
Plani i detajuar i mësimit:
Java e parë:
· Njohuri të përgjithshme
· Kufiri dialektor (izoglosa)
· Shkolla e Parisit
· Shkolla zvicerane
· Faktorët që ndikojnë në ndarjen dialektore
· Vendbanimi dhe komunikimi
· Shkaqet gjeografiko-historike
· Shkaqet e reja
· Grupet speciale te shkaqeve
Java e dytë
· Konceptet dialektologjike dhe terminologjia
· Faza e parë e studimeve dialektologjike
· Faza e dytë e studimeve dialektologjike
· Faza e tretë e studimeve dialektologjike
· Terminologjia
· Gjuha dhe dialektet, marrëdhëniet midis tyre
· Rasti i shqipes
· Shtrirja territoriale e gegërishtes
· Shtrirja territoriale e toskërishtes
· Përfundime
Java e tretë
· Dialekti dhe gjuha e shkruar standarde
· Dialektologjia dhe etnologjia
· Dialektologjia dhe folklori
· Studimet e dialekteve (metodologjia)
· Rasti i shqipes
· Anketa
· Vrojtimi i drejtpërdrejtë
Java e katërt
· Ndarja dialektore e gjuhës shqipe
· Dialektet
· Të folmet kalimtare
· Nëndialektet
· Grupet e të folmeve
· Historia e ndarjes dialektore të shqipes
Java e pesë
· Dallimet dialektore në fushë të shqipes
· Sistemi vokalik i shqipes
· Dallimet dialektore në numrin e fonemave
· Zanoret e theksuara/zanoret e patheksuara
· Zanoret hundore
· Zanoret e gjata
· Diftongje dhe togje zanoresh
Java e gjashtë
· Sistemi konsonantik i shqipes
· Dallimet dialektore në numrin e fonemave konsonantike
· Grupet konsonantike-përndarja dialektore
· Dallimet funksionale të fonemave konsonantike
· Dallimet e kushtëzuara/të pakushtëzuara
Java e shtatë
· Dallimet dialektore në fushë të morfologjisë
· Dallimet në sistemin emëror
· Emri
· Mbiemri
· Përemri
· Numërori
· Dallimet në sistemin foljor
· Folja
· Foljet pavetore
· Mënyra dëftore
· Mënyra lidhore
· Mënyra urdhërore
· Foljet pavetore
Java e tetë
· Format e pashtjelluara foljore
· Paskajorja
· Format foljore aspektove
Java e nëntë
· Vlerësim intermediar
Java e dhjetë
· Marrëdhëniet e gjuhës standarde shqipe me dialektet
· Ndikimi i gjuhës standarde në mënjanimin e dallimeve dialektore
· Perspektiva e hyrjes së varianteve dialektore në standard
Java e njëmbëdhjetë
· Arbëreshët e Italisë-histori, identitet, gjuhë
· Historiku i studimit të të folmeve arbëreshe
· Realiteti i sotëm sociolinguistik
· Dygjuhësia te arbëreshët
· Autore dhe tekste
· Vendbanime
· Arbërishtja dhe perspektiva e saj
Java e dymbëdhjetë
· Arbëreshët e Greqisë-histori, identitet, gjuhë
· Shtegtimet
· Vendbanimet
· Etnografia dhe gjuha e arvanitasve
· Autorë dhe tekste
· Gjuha arvanitase-shqipja standarde (krahasime)
· Statusi gjuhësor
· E folmja e arvanitasve të Salaminës
Java e trembëdhjetë
· Arbëneshët e Zarës, histori, identitet, gjuhë
· Realiteti sot
· Perspektiva
· Arbëreshët e Mandricës
· Gjuha, perspektiva
Java e katërmbëdhjetë
· Shqiptarët e Ukrainës, identiteti dhe gjuha
· Shtegtimi
· Origjina
· Gjuha
· Perspektiva gjuhësore
· E folmja e Kelmendit të Peshterit
· E folmja e kelmendasve të Sremit
Literatura shtesë: Bahri Beci, Rreth bazës dialektore të shqipes standarde, Filologji nr. 2, Prishtinë, 1997; Bahri Beci, Të folmet veriperëndimore të shqipes dhe sistemi fonetik i së folmes së Shkodrës, Tiranë, 1995; Seria e botimeve “Dialektologjia shqiptare” nga ASHRSH; Studime gjuhësore I (Dialektologji), IA, Prishtinë, 1978; Idriz Ajeti, Zhvillimi historik i të folmes gege të Arbëneshëve të Zarës, ASHAK, Prishtinë, 1997; Waslav Cimochovski, Dialekti i Dushmanit”, në librin e ASHAK “Për gjuhën shqipe”, Prishtinë, 2004; Imri Badallaj, E folmja e Hasit, Prishtinë, 2001; Fadil Raka, Gjuha e standardizuar shqipe dhe toskërishtja letrare, Filologji nr. 10, Prishtinë, 2002; Fadil Raka, Areali gjuhësor i Kaçanikut”, Prishtinë, 2004, Gjovalin Shkurtaj, Ligjërimet arbëreshe, Tiranë, 2006; I. Voronina, M. Domosileckaja, L. Sharapova, E folmja e shqiptarëve të Ukrainës, Shkup, 1996; Atlasi Dialektologjik i Gjuhës Shqipe I-II, 2008.
Metodat e vlerësimit:
Vlerësimi intermediar: 10%
Detyrat dhe punimet e seminareve: 10 %
Puna në terren 20 %
Vijimi i rregullt: 5 %
Provimi final 55 %
Total: 100 %
Provimi mbahet me shkrim dhe me gojë.